Jostedalsbreen Nasjonalparksenter

Kva er ekstremvêr?

Heilt kort definert er ekstremvêr vêr som medfører fare for liv og verdiar over eit område av ein viss storleik. Omgrepet ekstremvêr blir også brukt om eitt enkelt uvêr, som «Ekstremvêret Jakob». Sidan 1995 har Meteorologisk institutt gjeve ekstremvêr namn – både manns- og kvinnenamn annakvar gong. Namna følgjer alfabetet, og «Agnar» var det første namngjevne ekstremvêret, i 1995. Namngjevinga er meint å gjere kommunikasjonen enklare, ved at alle involverte klart og tydeleg veit kva for ei vêrhending det er snakk om.

Sidan juni 2018 har Meteorologisk institutt varsla farleg vêr med fargekodar. Namngjevne ekstremvêrvarsel blir alltid sendt ut med raud farge. Vêrfenomena som det blir sendt ekstremvêrvarsel for, er vind, nedbør (regn, regnbyger, snø) og vasstand (stormflo). Alle desse vêrfenomena kan føre til skadar på bygningar og annan infrastruktur. I tillegg vil store nedbørsmengder som regn ofte føre til flaum og ras der terrenget er bratt nok for dette, medan store mengder snø og sludd, samt regn på snø, kan føre til snø- eller sørpeskred.

Målet med varslinga er å førebu samfunnet og innbyggjarane, slik at dei kan setje i verk tiltak for å sikre verdiar og redusere risikoen for at liv går tapt. Difor er det laga ein varslingsplan for å sikre at informasjon frå Meteorologisk institutt om spesielt farleg vêr, «ekstremvêr», når ansvarlege myndigheiter som hovudredningssentralar, beredskapskontora i fylka og politimyndigheiter.

Varslinga av ekstremvêr er konsekvensbasert. Det vil seie at kriteria for å sende ut varsel er basert på følgjene uvêret kan gje for enkeltpersonar og samfunnet. Til dømes skal det vanlegvis meir nedbør til på Vestlandet enn på Austlandet før det blir sendt ut ekstremvêrvarsel. Dette heng saman med korleis naturen, infrastrukturen og busetnaden er dimensjonerte og tilpassa nedbørsmengdene som er vanlege for dei ulike landsdelane.

 

Ekstremvêret Jakob og kvifor det skjedde

Ekstremvêret Jakob trefte Vestlandet torsdag 31. oktober og fredag 1. november 2024. I tillegg til ein stor del av Vestlandet, vart òg mindre delar av Telemark, Buskerud og Innlandet råka. Tysdag 29. oktober vart den første åtvaringa om ei hending som involverte svært mykje regn, sendt av Meteorologisk institutt. NVE hadde for same hending publisert farevarsel på raudt nivå, for flaumfare, samt jord- og flaumskredfare (Figur 1).

 

«Jakob» oppstod som følgje av at ein langstrakt frontsone råka det same geografiske området over lengre tid (~24 timar). Denne typen regnhendingar er omtala i Noreg som ei “atmosfærisk elv” (Figur 2, Figur 3 og Figur 4), og dette fenomenet har ført til fleire ekstremvêr i Noreg dei siste åra. Ei atmosfærisk elv er ei relativt lang og smal sone med transport av vassdamp, der vassdampen har opphavet sitt i tropiske område. Dei tropiske luftmassane vert frakta til våre breiddegrader ved hjelp av kraftige vindar i atmosfæren, og når luftmassane kjem til Noreg, blir vassdampen omgjort til regn. Det som gjer dei atmosfæriske elvane så skumle, er at dei ofte flyttar seg lite når dei treff land, og fører til enorme mengder regn over lengre tid på eit lite, avgrensa område. Typiske konsekvensar av dette fenomenet er flaum, jordskred og sørpeskred. Dei atmosfæriske elvane vert forsterka av fjell, noko som gjer Noreg spesielt utsett for dette meteorologiske fenomenet.

Atmosfæriske elvar kjem ofte saman med kraftig vind i høgare luftlag, som trekkjer nedbøren djupt inn i fjordar og fjellheimen (Figur 4 og Figur 5). Dette var òg tilfelle ved «Jakob» og bidrog til at effekten vart så kraftig i Oppstryn.

 

 

 

Vêrfenomen vert klassifiserte, som nedbør, ved å oppgje eit årleg sannsyn, som igjen er basert på statistikk frå historiske data. Ein kan for eksempel snakke om ei 100-års hending, noko som tyder at hendinga statistisk sett skjer éin gong per 100 år. Ein anna måte å seie det på, er at ei slik hending, som til dømes kan vere ei viss mengde nedbør i løpet av 24 timar, har 1 % sannsyn for å skje årleg. Dette utelukkar ikkje at ei «100-års hending» kan skje to år på rad, eller til og med i løpet av same år.

Den mest kjende store flaumkatastrofen i Noreg er Storofsen, som særleg råka store delar av det indre Austlandet i juli 1789. Den er rekna til å ha vore noko under ei 500-års nedbørhending, men her fall dette saman med sein snøsmelting i fjellet, som forverra situasjonen kraftig. Ekstremvêret «Jakob» er av Meteorologisk institutt rekna til å ha vore nær ei 50-års hending (Figur 6).

 

 

Flaumfare

Svært ofte fører slike ekstremnedbørhendingar til flaum og ras. Spesielt vil mindre vassdrag kunne reagere raskt på nedbøren og auke til skadeflaum på kort tid. Når nedbøren minkar, går vassføringa raskt ned igjen. Store vassdrag, som til dømes Gudbrandsdalslågen, brukar lengre tid på å bygge opp flaumvassføring, men flaumane varer òg mykje lenger, typisk fleire dagar.

Fosdøla har eit forholdsvis lite og bratt nedbørfelt på 11,5 km² (Figur 7) som strekkjer seg frå 28 moh. til 1836 moh., og gjennomsnittleg stigning er 31 grader. Årsnedbøren er cirka 1260 mm, og cirka 2/3 av dette kjem som vinternedbør (oktober-april). Nedbørfeltet er òg sterkt påverka av brear, med om lag 19 % bredekning. I tillegg er så mykje som cirka 65 % av nedbørfeltet klassifisert som snaufjell, noko som igjen tyder rask avrenning. Eit slikt lite og bratt nedbørfelt vil reagere raskt på nedbør, og det er derfor ikkje unaturleg at elva vart flaumstor som følge av ekstremvêret Jakob.

Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) publiserer aktsemdskart for ei rekke naturfarar, mellom anna flaum, for heile landet. Desse karta viser område som potensielt kan vere flaumutsette. Karta er basert på terrengmodellar og data frå over 300 hydrologiske stasjonar. Dei er baserte på føresetnaden at flaumvassnivå er ein funksjon av nedbørfeltet sitt areal, prosent som er dekt av innsjøar og avrenninga. Dei er ikkje baserte på detaljerte hydrologiske eller hydrauliske utrekningar, og dei seier ikkje noko om sannsyn. Aktsemdskartet for nedre del av Fosdøla er vist i Figur 8. Aktsemdskarta er generelt ganske grove.

For enkelte vassdrag er det laga flaumsonekart. Desse er langt meir nøyaktige og er baserte på detaljerte utrekningar. Desse karta viser flaumsone for 20-, 200- og 1000-årsflaum i vassdraget, altså flaumar som kan forventast éin gong kvart 20., 200., eller 1000. år, eller som òg kan seiast å ha eit årleg sannsyn på høvesvis 5 %, 0,5 % og 1 promille. Dessverre finst flaumsonekarta berre for utvalde vassdragsstrekningar der skadepotensialet er stort, og i hovudsak berre for dei større vassdraga. I regionen rundt Nasjonalparksenteret finst slike flaumsonekart for nedre del av Hjelledøla, ned mot utløpet i Oppstrynsvatnet, og i Stryneelva, frå Oppstrynsvatnet til utløpet i fjorden i Stryn.

 

 

Skred som følgje av nedbør

Kraftig og/eller langvarig nedbør kan vere utløysande for alle typar skred, men det vanlegaste når nedbøren kjem i form av regn, er flaumskred (Figur 9) og jordskred (Figur 10). Begge desse skredtypane er lausmasseskred, og sidan morene frå siste istid er den vanlegaste lausmassetypen i norske dalsider, er òg skredmaterialet oftast morene, sjølv om lausmasseskred også førekjem i andre typar lausmassar, som elveavsetningar, leire og tidlegare avsett skredmateriale. Medan eit jordskred kan gå i ei kvar dalside som er bratt nok, følgjer flaumskred stort sett bekkeløp eller andre forseinkingar i terrenget, som ravinar. Typisk for begge er at losneområdet kan vere lite, men at skredet utviklar seg nedstraums og dreg med seg stadig meir materiale, både lausmassar og skog og anna drivgods. Eit flaumskred kan òg utviklast ved at ein elles liten bekk blir flaumstor og byrjar å erodere i breidda, og på den måten utviklar seg til å bli eit flaumskred.

Felles for begge skredtypar er at dei førekjem i relativt bratt terreng, oftast brattare enn 30 grader, men skreda kan òg bli utløyste i terreng ned mot 25 graders helling. Dei viktigaste ulikskapane på jordskred og flaumskred er knytt til terrengform og vassinnhald i skredet, men det er temmeleg glidande overgangar mellom skredtypane, og dei kan vere vanskelege å skilje. Kvikkleireskred er ein eigen type lausmasseskred som ofte førekjem i langt flatare terreng, men som ikkje er eit problem i området rundt Nasjonalparksenteret.

 

 

Vatn er generelt svært viktig i samband med skredutløysing. Vasstrykket i bakken påverkar stabiliteten til lausmassane. Dersom bakken er metta med vatn og vasstrykket aukar til det vi kallar overtrykk, vil vasstrykket bidra til å «løfte» materialet som ligg over (kan samanliknast med å vassplane med bil på våt asfalt), og dermed bidra til å destabilisere tilhøva over ei potensiell glideflate for skred. I norske dalsider har vi typisk eit ganske tynt lag med morene (typisk 0,5-5,0 m) over fast og ofte ganske tett fjell. På denne grenseflata kan overtrykk oppstå, og ofte ser vi at jordskreda reinskar vekk lausmassane heilt ned til fast fjell (Figur 10).

I skredsamanheng snakkar ein ofte om ein tryggingsfaktor. Tryggingsfaktoren er forholdet mellom kreftene som driv skredet og kreftene som held det igjen. Dersom tryggingsfaktoren er 1,0, er tilhøva akkurat så vidt stabile. Vert tryggingsfaktoren lågare enn 1,0, tyder det at dei drivande kreftene er størst, og skredet går. Motsett dersom tryggingsfaktoren er større enn 1,0. Dette er forsøkt illustrert i Figur 11. Dersom ein tilfører eit vasstrykk på glideflata, vil dette verke som smørjing på glideflata og redusere den stabiliserande styrken og dermed redusere tryggingsfaktoren. Effekten vil vere tilsvarande dersom skredmaterialet er fast fjell, og glideflata til dømes er ein fjellsprekk eller ei svak sone mellom to berglag.

 

Alt som kan leie vatn på avvegar i terrenget er negativt i høve til skredfare. Menneskelege inngrep som hindrar den naturlege dreneringa er uheldig, og skogsbilvegar eller traktorvegar anlagt i skogbruket er ein ganske vanleg «syndar». Slike vegar går oftast på tvers i dalsidene og kan leie vatn til uønskte stader, der det kan utløyse skred, slik som er vist i dømet frå Nesbyen i Hallingdal (Figur 12).

 

Kartlegging av skredfare

På same måte som for flaum, gjev NVE ut aktsemdskart for skred. Desse dekkjer heile landet, men er berre baserte på terreng og matematiske modellar for skredutløysing. Karta seier ikkje noko om sannsyn og er berre meint som ei første vurdering av om skred potensielt kan gå i eit område. Karta dannar også ein del av grunnlaget for meir detaljert faresonekartlegging. Dette blir typisk gjort i område der det finst busetnad eller annan infrastruktur som kan skadast av skred.

 

Faresonekartlegginga vert òg gjort med digitale terrengmodellar og matematiske modellar, men i tillegg blir det òg gjennomført detaljert synfaring av kartleggingsområda. Faresonekarta er svært viktige verktøy for kommunane når dei skal planleggje utviklinga av areala sine. Karta er òg grunnlaget for planlegging av sikringstiltak. Faresonekarta viser faresoner for alle skredtypar samla, og angir gjentaksintervall (Figur 13). Som oftast er aktsemdskarta konservative og viser aktsemdsområde som er større enn det som kjem fram av faresonekartlegginga. Tilfellet Oppstryn er eit av ganske få tilfelle der aktsemdsområdet for flaumskred er mindre enn faresona (Figur 13).

 

Kva kan gjerast?

Ekstremvêr ser ut til å inntreffe stadig oftare, så kva kan vi gjere for å sikre oss mot skadar frå slikt vêr? Det viktigaste tiltaket som kan gjerast for å redusere konsekvensane av flaum og skred, er god arealplanlegging. Med grunnlag i kart over flaum- og skredfare (omtalt ovanfor), må ein unngå å bygge eller legge infrastruktur i flaum- og skredutsette område. Dersom dette ikkje kan unngåast, eller at eksisterande busetnad ligg i utsette område, må ein gjennomføre sikringstiltak.

 

Flaumsikring

For å sikre mot flaum, er det vanlegaste tiltaket å etablere flaumsikring. Dette kan vere i form av vollar (Figur 14 og Figur 15) eller murar. Tiltaka blir dimensjonerte etter hydrauliske berekningar av dimensjonerande flaumvasstand. Dei må òg sikrast mot erosjon, slik at ikkje ein kraftig flaum eroderer og eventuelt bryt gjennom sikringa. I store vassdrag, der flaumen kan vare lenge, truleg fleire dagar, kan grunnvasstanden påverkast, og ein må ofte ha pumpeanlegg bak sikringa.

I seinare tid har det blitt stadig meir populært å vurdere såkalla «naturbaserte løysingar» (NbL), der ein gjer tiltak som i størst mogleg grad søkjer å etterlikne naturen sine eigne prosessar. For flaum kan dette vere å bevare eller etablere kantvegetasjon og bevare våtmarksområde. Eit anna, og effektivt tiltak, er å «gje elva plass» nok til å fløyme. Flaumsletter som blir oversvøymde, vil bremse elva og minske flaumfaren vidare nedstraums. Flaummark er dessutan ein verdfull biotop, med stor artsrikdom. Likevel er ofte elvene kanaliserte og har bygg og annan infrastruktur tett innpå seg, slik at det ikkje alltid er eit alternativ å «gje elva plass».

 

For eit lite og bratt vassdrag som Fosdøla, er det få andre sikringsalternativ enn flaumforbygging og erosjonssikring med store steinar, slik som det er gjort ved sida av Nasjonalparksenteret. Ein kan gjere dette så skånsamt som mogleg, ved å bruke lokale massar og lokal stein, for på den måten å minimere transport og CO₂-utslepp. Vidare er det viktig å drive skjøtsel og vedlikehald langs vassdraget. Sjølv om kantvegetasjon er viktig, bør falne tre og anna som kan førast med elva i neste flaum, fjernast. Under ekstremvêret «Jakob» vart tre, røter og anna drivgods førte med elva til det tetta seg under gangbrua (som no er borte), slik at elva gjekk over forbygginga og mot Nasjonalparksenteret. Tre langs kantane, eller som er planta på flaumvollane, bør ikkje bli for store. Vindfall vil lett skape sår, der elva kan erodere ekstra kraftig. Alle bruer og kulvertar må dimensjonerast for storflaum, og gjerne òg med eit ekstra «klimapåslag».

 

 

Skredsikring

I tillegg til kartlegging og god arealplanlegging, som er det absolutt viktigaste tiltaket, er det vanleg å beskytte bygg og infrastruktur ved hjelp av skredvollar, som stansar skred eller som leiar skred vekk frå busetnaden og til område der konsekvensane er små (Figur 18 og Figur 19). For flaumskred, som føl forseinkingar i terrenget, som bekkeløp og ravinar, finst det ulike tiltak for å fange opp skredmaterialet og bremse energien før flaumskredet når busetnad eller annan infrastruktur. Ein kan etablere fangdammar i skredløpet (Figur 19), ofte fleire etter kvarandre, eller tilsvarande med fangnett (Figur 16 og Figur 17). Felles for desse er at dei inneber inngrep i terrenget, og at dei må ha tilkomstmoglegheiter for seinare vedlikehald og tømming etter hendingar.

 

 

 

For skred finst det òg ei rekke ulike naturbaserte løysingar, eller eventuelt såkalla hybride løysingar, der ein kombinerer naturbaserte løysingar med tradisjonelle strukturelle løysingar. Bruk av lokalt materiale, tre eller stein, er viktige element i dette. Skog har ein viktig funksjon i skredsamanheng. Spesielt kan skog vere viktig for å hindre utløysing av skred, eller i alle fall redusere sannsynet for det. Skogen har fleire gunstige eigenskapar, både hydrologiske og mekaniske (Figur 20). Skog tek opp mykje vatn gjennom evotranspirasjonen og forseinkar dermed vasstetting av jorda, særleg i vekstsesongen, samt at trekronene bremsar og spreier nedbøren før han treff bakken. Vidare verkar røtene som mekanisk forankring for jorda. Spesielt effektivt er dette for tre med djupe røter, som kan nå ned under den potensielle glideflata for skred (Figur 20).

 

 

HISTORISK UTVIKLING AV VÊRET

Namngjevne ekstremvêrhendingar

Sjølv om Meteorologisk institutt har namngjeve ekstremvêrhendingar sidan 1995, finst det ingen god statistikk for korleis hyppigheita av slike hendingar har endra seg dei siste 30 åra. Eit problem er at kriteria ikkje er eksakte, og at varslingsrutinar har variert. Tidsserien blir dessutan for kort til å sjå etter trendar, fordi vi her snakkar om hendingar som i gjennomsnitt har førekome 1 til 2 gonger i året i eit eller anna område i Noreg, på same tid som tilfeldig variasjon frå år til år har variert frå 0 til 4 hendingar. Det som kan gje meir nyttig informasjon er å sjå på tidsutviklinga av målt temperatur, nedbør og vind, og då særleg ekstremverdiane.

 

Temperaturutvikling historisk

Tidsperiodar som vi definerer som «normal» er på 30 år. Tidlegare gjaldt normalen perioden 1961-1990, medan normalperioden no er flytta til 1991-2020. Gjennomsnittstemperaturen i Noreg auka frå perioden 1961-1990 til 1991-2020 med 1 °C. Det er særleg i vintermånadene temperaturen har auka, medan forskjellane mellom dei to periodane er små i mai, juni og oktober. På Vestlandet har nærleiken til storhavet hatt ein dempande effekt på endringane. På årsbasis ligg dei litt i underkant av endringane på landsbasis (0,9 °C), og forskjellane mellom årstidene er mindre, men endringa er òg her størst om vinteren. Gjennomsnittleg antal dagar i året med middeltemperatur under 0 °C har minka i heile landet, medan antal dagar med middeltemperatur over 10 °C har auka, med unntak av nokre fjellområde der det framleis ikkje førekjem slike dagar. På Vestlandet er endringane generelt minst i høgfjellet og størst i enkelte låglandsområde. Områda med størst endringar ligg gjerne litt inn frå kysten, særleg for antal dagar med middeltemperatur over 10 °C. Antal dagar med minimumstemperatur under null har òg minka minst i fjellet, medan reduksjonen har vore størst i kystområda. Antal dagar der temperaturen kryssar null har derfor òg minka ved kysten. Lenger inn i landet har det vore liten endring eller ein lita auke i antal slike dagar på årsbasis. Det er særleg om vinteren det har blitt fleire slike dagar, medan det har blitt færre om hausten.

 

Nedbørutvikling historisk

Nedbøren i Noreg auka frå perioden 1961-1990 til 1991-2020 med ca. 7 %. Det skuldast delvis ein auke i antal nedbørsdagar (ca. 3 %), men endå meir ei auke i gjennomsnittleg nedbør per nedbørsdøgn (4,3 %). Og auken har vore endå større når vi ser på døgnnedbøren som i gjennomsnitt blir overskride éin gong pr. år (5,6 %). Det same gjeld årsmaksimum for største nedbørmengde på fem etterfølgjande dagar. Det betyr at andelen av nedbør som fell på døgn med høg intensitet har auka. I gjennomsnitt for Noreg har vinternedbøren auka mest, medan haustnedbøren har minka noko. Dette gjeld særleg på Vestlandet, og medan hausten var den mest nedbørrike sesongen i 1961-1990, overtok vinteren som mest nedbørrik i perioden 1991-2020.

 

Vindutvikling historisk

For vind er det dårlegare data enn for temperatur og nedbør, men det vi har av data og modellberekningar tyder på berre små endringar i gjennomsnittleg vind i Noreg dei siste 30 til 60 år. I gjennomsnitt blir det berekna ei 2 % auke frå 1961-1990 til 1991-2020, men denne auken er ikkje statistisk sikker, og det er store geografiske variasjonar. Dei einaste områda med statistisk sikre endringar ligg i Troms og Finnmark, og der ser vi ein tendens til lågare gjennomsnittleg vindhastigheit.

 

KVA KAN FORKLARAST MED GLOBAL OPPVARMING?

Temperaturutvikling i Noreg og global oppvarming

Ei oppvarming på 1 °C på 30 år frå 1961-1990 til 1991-2020 er heilt i tråd med det som kan forventast i Noreg som resultat av menneskeskapt, global oppvarming ved middels til høge utslepp av klimagassar. Om vinteren har temperaturauken vore endå litt høgare enn forventa, medan han har vore mindre i mai, juni og oktober. Begge delar skuldast variasjonar i typiske sirkulasjonsmønster i atmosfæren. Om vinteren har desse variasjonane forsterka oppvarminga, medan dei omtrent har nulla ut oppvarminga i mai, juni og oktober. På årsbasis jamnar slike variasjonar seg ut, og vi kan i hovudsak seie at oppvarminga over Noreg mellom dei to periodane kan forklarast som eit resultat av global oppvarming.

 

Nedbørutvikling og global oppvarming

I kva grad kan historisk nedbørauke forklarast med global oppvarming? I gjennomsnitt for Noreg har nedbøren frå 1961-1990 til 1991-2020 på årsbasis auka noko meir enn det ei middels klimamodell tilseier, sjølv om det er innanfor usikkerheitsintervallet til modellane. Det kan bety at klimamodellane har svakheiter når det gjeld nedbør, men det kan òg bety at naturlege variasjonar har gjeve eit tillegg til den auken som skuldast global oppvarming. Det er særleg om vinteren vi har hatt ein større nedbørauke enn modellane tilseier, og då er jo også temperaturauken størst, og derfor mogleg vassinnhald i lufta. Haustnedbøren har gått litt ned, og det gjeld særleg på Vestlandet. Begge desse avvika kan forklarast ved forskjellar mellom dei to periodane i typiske sirkulasjonsmønster i atmosfæren. Det er usikkert i kva grad sirkulasjonsmønstra er påverka av global oppvarming, men vi kan uansett seie at brorparten av nedbørauken over Noreg mellom dei to periodane kan forklarast som eit resultat av global oppvarming.

 

Vindutvikling og global oppvarming

Klimamodellane viser meir sprikande resultat for vind enn dei gjer for temperatur og nedbør. Eit signal vi ser, og som blir støtta av den historiske utviklinga, er ein reduksjon av gjennomsnittsvinden i Barentshavet og delar av Nord-Noreg. Dette kan skuldast at grensa for sjøis trekkjer seg nordover.

 

KVA MÅ VI FØREBU OSS PÅ?

Temperatur

Dersom utsleppa av klimagassar held fram med å auke, tilseier klimamodellane ein gjennomsnittleg auke i årstemperaturen over Noreg frå 1991-2020 til 2071-2100 på mellom 2 og 4,5 °C (3,4 °C i gjennomsnitt). På Vestlandet blir det berekna litt mindre auke (2,8 °C i gjennomsnitt). Det blir berekna størst auke om vinteren og minst om sommaren eller våren.

 

Nedbør

Dersom utsleppa av klimagassar held fram med å auke, tilseier klimamodellane ein gjennomsnittleg auke i årsnedbøren over Noreg frå 1991-2020 til 2071-2100 på mellom 6 og 20 %. Det blir ikkje berekna nokon auke i antal dagar med nedbør, berre i intensitet. Døgnnedbøren som i gjennomsnitt blir overskride éin gong pr. år, blir berekna å auke med 10-30 %. Antal dagar som overskrid 1991-2020-verdien for gjennomsnittleg årleg maksimum er berekna å dobla seg. Både i Noreg og på Vestlandet er det berekna størst auke om hausten og vinteren, og minst auke om sommaren. Vi veit at variasjonar i atmosfæriske sirkulasjonsmønster betyr mykje for korleis nedbøren fordeler seg lokalt. Det er derfor stor usikkerheit i lokale verdiar, men eit generelt trekk er at når nedbøren først inntreff, må ein forvente fleire dagar med høg intensitet.

 

Vind

Vidare framover er det stort sprik mellom klimamodellane når det gjeld vind, men hovudtrenden går mot små endringar eller ei reduksjon i middelvinden over Noreg. Det utelukkar likevel ikkje at dei sterkaste stormane kan bli kraftigare, og det er ei studie som viser at antal lågtrykk som kjem innover Noreg vil minke, men at dei som treff oss kan bli kraftigare, slik at det som er ei 100-års hending i dag, kan bli ei 50-års hending mot slutten av hundreåret enkelte stader. Framskrivingane for vind er langt meir usikre enn dei er for temperatur og nedbør. Lokalt vil det spele stor rolle om dei typiske stormbanane endrar seg. Mange modellar tilseier at dei i gjennomsnitt vil flytte seg nordover. Det kan gje redusert stormaktivitet nokre stader, men auka aktivitet andre stader. Det kan òg føre til at typisk vindretning ved kraftig vind endrar seg.

 

KONKLUSJON

Klimautviklinga som vi både er midt inne i og som vi forventar vil forsterkast ytterlegare utover i resten av hundreåret, tilseier at vi må vente oss fleire «Jakob-liknande» hendingar, eller endå kraftigare. Det som i dag kanskje er ei 100-års hending, kan verte ei 50-års hending ved slutten av hundreåret. Derfor er det viktig at all arealplanlegging, alle bygg og all infrastruktur blir tilpassa dette. God kartlegging og forståing av prosessane som fører til skadeflaum og skred er heilt essensielt. Vidare utvikling bør i så stor grad som mogleg spele meir på lag med naturen. Offentlege instansar, stat, fylke og ikkje minst kommunane spelar viktige roller og har eit stort ansvar.